تاریخ دقیق روز حقوق بشر اسلامی و کرامت انسانی در تقویم سال ۱۴۰۲ چه روزی است؟

انتشار اعلامیه حقوق بشر اسلامی از سوی کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی پیش‌درآمدی شد بر اینکه کشورهای اسلامی نیز با تاسی از اندیشه‌های ناب اسلامی اعلامیه‌ای را در خصوص چهارچوب‌های حقوق بشر و کرامت انسانی منتشر کنند تا در مقابل اعلامیه جهانی حقوق بشر که بعضا در مواردی با چهارچوب‌های اسلامی تناقض دارد بتواند راهکاری جمعی برای ارزش گذاشتن به حقوق انسان‌ها از نگاه شریعت اسلامی باشد.

حقوق بشر همواره از موضوعاتی بوده که کشورهای استعمارگر و صاحب قدرت از آن به عنوان حربه‌ای برای سلطه بر کشورهای دیگر در طول تاریخ استفاده کرده‌اند. در این راستا و هم‌زمان با سالروز «حقوق بشر اسلامی و کرامت انسانی» بر آن شدیم تا با بازخوانی اعلامیه حقوق بشر اسلامی و مقایسه آن با اعلامیه جهانی حقوق بشر بر ویژگی‌های بارز این اعلامیه تاکیدی دوباره کرده باشیم.

اعلامیه جهانی حقوق بشر از همان ابتدا با رد موضع‌گیری دولت‌های اسلامی و اندیشمندان اسلامی مواجه شد. این اعلامیه در مواردی با احکام اسلامی کاملا مغایر بود، مانند حق آزادی مذهب و حق تغییر آن. مسلمانان تنها اسلام را دین حق می‌دانند و ارتداد را گناهی بزرگ و درخور مجازاتی عظیم می‌شمارند، با این حال پس از مدتی تحت فشار جامعه جهانی و تبلیغات وسیع به نفع حقوق بشر و مقبول افتادن اعلامیه مذکور در سطح دنیا برخی از متفکران جهان اسلام با پذیرش اصول اعلام شده در اعلامیه جهانی درصدد تطبیق آنها با موازین اسلامی برآمدند و کوشیدند ثابت کنند که این اصول و حقوق به نحو کامل‌تر و بهتری در اسلام وجود دارد و بعدها با الگوگیری از اعلامیه حقوق بشر بر آن شدند اصول و قواعد حقوق بشر را از متون اسلامی در آورده و آن را به صورت متنی مدون به جامعه جهانی ارائه دهند.

در این راستا از سوی سازمان کنفرانس اسلامی سه اعلامیه در رابطه با حقوق بشر منتشر شد:

۱ ـ طرح اعلامیه حقوق و تکالیف اساسی انسان در اسلام، در سال ۱۹۷۹ میلادی در مکه مکرمه در عربستان.

۲ ـ طرح سندی در رابطه با حقوق بشر در اسلام در سال ۱۹۸۸ میلادی در شهر طائف در عربستان.

۳ ـ اعلامیه حقوق بشر اسلامی که در سال ۱۹۹۰ میلادی در شهر قاهره به تصویب رسید.

این اعلامیه در اجلاسی که در ۲۱ ژوئیه تا ۵ اوت ۱۹۹۰ میلادی مطابق با ۹ تا ۱۴ محرم سال ۱۴۱۱ هجری قمری و ۱۰تا ۱۵ مرداد ماه ۱۳۶۹ در قاهره و طی قطعنامه شماره P۱۹/۴۹ در نوزدهمین اجلاس وزرای خارجه کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی به تصویب رسید.سازمان کنفرانس اسلامی این سند را صرفا به عنوان یک اعلامیه که بیان تلقی مشترک از حقوق بشر اسلامی است و نه یک کنواکسیون یا معاهده‌ای الزام‌آور تصویب می‌کند و به نظر می‌رسد که این اعلامیه به حالت فعلیت نرسیده و بعد از گذشت سال‌ها از زمان تصویب آن هنوز در مراحل ابتدایی اجراست.برده برداری به‌طور صریح در اعلامیه حقوق بشر اسلامی ممنوع شده است. ماده ۱۱ بند الف می‌گوید:« انسان آزاد متولد می‌شود و هیچ‌کس حق ندارد او را به بردگی بکشد یا ذلیل و مقهور خویش کند یا از او بهره‌کشی کند و بندگی جز برای خداوند متعال وجود ندارد».

محتوای اعلامیه حقوق بشر اسلامی

این اعلامیه شامل یک مقدمه و ۲۵ ماده است. مقدمه با این عبارت شروع می‌شود: «دولت‌های عضو سازمان کنفرانس اسلامی، ضمن تاکید بر نقش تمدنی و تاریخی امت اسلامی که خداوند آن را بهترین امت برگزید …» و بعد از آن مواد ۲۵‌گانه را ارائه می‌دهد.محتوای این اعلامیه همانند محتوای اعلامیه جهانی آزادی سیاسی و اجتماعی و بسیاری از آزادی‌های دیگر را از حقوق انسان‌ها می‌داند و دولت و اجتماع را در فراهم کردن محیط زندگی برای برخورداری از این حقوق مسئول می‌داند. با این حال محتوای اعلامیه آزادی را که در تضاد با حقوق و تکالیف جامعه و فرد باشد، ممنوع کرده است.در کل، محتوای این اعلامیه همانند اعلامیه جهانی صرفا یک بیانیه مشترک از حقوق بشر اسلامی است و نه کنوانسیون یا معاهده‌ای الزام‌آور. محتوای این اعلامیه هنگام بررسی در سازمان کنفرانس اسلامی مورد حذفیات و برخی تغییرات دیگر گرفت و آن را تا حدودی به اعلامیه جهانی نزدیک کرد ولی نکته قابل تامل این است که محتوای اعلامیه هنوز از حد اعلامیه صرف خارج نشده است.

ویژگی‌های اعلامیه حقوق بشر اسلامی

اعلامیه حقوق بشر اسلامی همانند اعلامیه جهانی حقوق بشر، بر شرافت و کرامت ذاتی انسان تکیه کرده و برخی حقوق لازم الرعایه را احصاء کرده است که باید آنها را به رسمیت شناخت و در مقام اعمال و اجرای آنها برآمد. برخی از اصولی که به عنوان حقوق آزادی‌های اساسی در اعلامیه جهانی حقوق بشر آمده در این اعلامیه نیز آمده است. برخی از حقوق هم که در اعلامیه جهانی حقوق بشر نیامده، در اعلامیه اسلامی مورد توجه و تصریح قرار گرفته است؛ مثل ممنوعیت استعمارگری و حق مبارزه با آن یا حق مقابله با تجاوز به حیات انسان و نیز حق زندگی در محیط پاک و دور از مفاسد اخلاقی و داشتن امنیت دینی علاوه بر امنیت‌های مربوط به جان و خانواده و ناموس و نیز اشاره به لزوم حفظ حرمت انسان حتی پس از حیات او و محترم شمردن جنازه او.

نوآوری‌های اعلامیه حقوق بشر اسلامی

یکی از ارزشمندترین خصایص اعلامیه حقوق بشر اسلامی توجه به نکاتی است که در اعلامیه جهانی بدان توجه نشده است. این اعلامیه با حمایت از حقوقی که بی‌تردید در زمره حقوق مسلم بشر قرار دارند ولی در اعلامیه جهانی مورد غفلت واقع شده‌اند، جایگاه خود را به عنوان اعلامیه‌ای با مضامین بدیع در مقابل جهانیان به اثبات رساند و ارزش و اهمیت حقوق بشر در دین اسلام را نمایان کرد.

اعلامیه مذکور با ممنوع شناختن استعمار و استعمارگری حق مبارزه با این موضوع را برای همه افراد بشر قائل شده است و به صراحت انواع گوناگون استعمار را به عنوان بدترین نوع بردگی تحریم می‌کند. اعلامیه حقوق بشر اسلامی حق رهایی و تعیین سرنوشت را برای تمامی ملت‌هایی که از استعمار رنج می‌برند به رسمیت شناخته و تمام دولت‌ها و ملت‌ها را موظف به یاری رساندن به قربانیان استعمار در جهت نابودی این پدیده مخرب دانسته است.اعلامیه قاهره همچنین حق زندگی در محیط پاک و دور از مفاسد اخلاقی و لزوم حرمت انسان پس از مرگ را به گونه‌ای بدیع مورد اشاره و پذیرش قرار داده است.